Historia gminy Świecie nad Osą jest ściśle powiązana z dziejami historycznej Ziemi Chełmińskiej. We wczesnym średniowieczu tereny obecnej gminy były podzielone na dwie części: północną – pruską i południową – polską. Granicę pomiędzy tymi obszarami wyznaczała rzeka Osa. Świecie nad Osą stanowiło w średniowieczu jeden z ważniejszych grodów Ziemi Chełmińskiej. Pierwsza wzmianka o Świeciu pochodzi z roku 1391. W 1404 r. wieś otrzymała przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. W latach 1454-1772 cały obszar obecnej gminy znajdował się w granicach Królestwa Polskiego. W latach 1772-1918 (z 7-letnią przerwą w okresie Księstwa Warszawskiego), tereny gminy znajdowały się pod zaborem pruskim. W okresie międzywojennym wchodziły w skład województwa pomorskiego, a po II wojnie światowej znajdowały się kolejno w granicach administracyjnych województw: pomorskiego, bydgoskiego i toruńskiego. Od 1999 r. należą do województwa kujawsko-pomorskiego.

Bogata historia średniowieczna terenów gminy Świecie nad Osą znajduje swoje odzwierciedlenie w licznych stanowiskach archeologicznych. W 2003 roku liczba tych stanowisk wyniosła w gminie 490. Do najważniejszych należą: grodziska średniowieczne w Świeciu nad Osą (nr 1 i 80) oraz grodzisko w Lisnowie. Niemal cały obszar gminny jest cenny archeologicznie.

Ponadto, na terenie gminy są zlokalizowane liczne zabytki architektury i budownictwa, ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków. W chwili obecnej w ewidencji znajduje się 205 obiektów. Najliczniejszą grupę zabytków nieruchomych stanowią zespoły parkowo-pałacowe w: Białobłotach, Bursztynowie, Karolewie, Kitnówku, Linowie, Lisnowie, Mędrzcach, Nowym Młynie, Partęczynach-Babkach, Szarnosiu, Świeciu nad Osą. Mimo dużej wartości historyczno-kulturowej zespołów parkowo-pałacowych, w chwili obecnej są one w znacznym stopniu zdegradowane.

Do najbardziej wartościowych pod względem kulturowym obiektów sakralnych zlokalizowanych w gminie należy zaliczyć: Kościół p.w. św. Michała Archanioła w Linowie z XIII wieku, kościół w Bursztynowie p.w. św. Andrzeja Boboli z 1938 r. i odbudowany w 1956 r. na starych fundamentach kościół p.w. Chrystusa Króla w Lisnowie. Znaczną wartość mają również cmentarze ewangelickie i rzymsko-katolickie w: Linowie, Lisnowie, Mędrzycach, Partęczynach, Rychnowie i Świeciu nad Osą.

Godnymi uwagi są również historyczne obiekty przemysłowe takie, jak: gorzelnia na terenie folwarku w Mędrzycach, młyn wodny w Świeciu nad Osą, mleczarnie w Świeciu nad Osą, Partęczynach Babkach, kuźnie w Partęczynach Babkach i Lisnowie czy też obiekty kolejnictwa: budynki stacji kolejowych i strażnic w Bursztynowie, Linowie, Szarnosiu czy Białobłotach. Znaczącą wartość posiadają również obiekty architektury i budownictwa takie, jak: budynki szkolne w Bursztynowie, Linowie, Lisnowie, Lisnówku, Partęczynach, Rychnowie czy Świeciu nad Osą, leśniczówka w Kowalikach, czy stara karczma w Partęczynach Babkach.